सुख आणि रबिआ

रबिआ

तुझा विश्वास होता देवावर
तुडुंब
पण त्याचा कुठं विश्वास होता तुझ्यावर

सुख आणि रबिआ
रबिआ आणि सुख
यांची गाठभेट म्हणून होऊच द्यायची नाही
आयुष्यात कधीही
त्यांची चुकामुकच होत रहावी नेहमी
अशी मुद्दामच सगळी आखणी केलेली होती त्यानं अगदी
पहिल्यापासनं

सुखाचा वाराही तुला लागू नये
म्हणून फार जपायचा तो
झुळूक जरी लागली
तरी तू विसरायचीस त्याला एकादवेळेस
म्हणून घाबरायचा की काय
कुणास ठाऊक?

दुःख घराला आले

दुःख घराला आले

अंधार असा घनभारी
चन्द्रातुन चन्द्र बुडले
स्मरणाचा उत्सव जागुन
जणु दुःख घराला आले

दाराशी मी बसलेला
दुःखावर डोळे पसरुन
क्षितिज जसे धरणीला
श्वासानी धरते उचलुन

विश्रब्ध किनारे दूर
जाऊन कुठे मिळताती
जणु ह्रिदयामागुन माझ्या
झाडांची पाने गळती

नाहीच कुणी अपुले रे
प्राणांवर नभ धरणारे
दिक्काल धुक्याच्या वेळी
हृदयाला स्पंदविणारे

ती गेली तेव्हां

ती गेली तेव्हां रिमझिम
पाऊस निनादत होता
मेघांत अडकली किरणें
हा सूर्य सोडवित होतां

तशि सांजही अमुच्या दारीं
येऊन थबकली होतीं
शब्दांत अर्थ उगवावा
अर्थांतून शब्द वगळतां


ती आई होती म्हणुनि
घन व्याकुळ मीही रडलों
त्यावेळी वारा सावध
पाचोळा उडवित होता

अंगणांत गमलें मजला
संपले बालपण माझे
खिडकीवर धुरकट तेव्हां
कंदील एकटा होता

हे रक्त वाढतानाही
मज आता गहिंवर नाहीं
वस्त्रांत द्रौपदीच्याही
तो क्रुष्ण नागडा होतां

ती गेली तेव्हां रिमझिम
पाऊस निनादत होता

marx

माझ्या पहिल्या संपातच......................................During my first strike
मार्क्स मला असा भेटला.....................................This is how I met Marx

मिरवणुकीच्या मध्यभागी.....................................In the middle of the procession
माझ्या खांद्यावर त्याचा बॅनर होता...........................I carried his banner on my shoulder
जानकी अक्का म्हणाली, 'वळिखलंस ह्याला -.............. Janaki Akka said - 'Did you recognize him ?
ह्यो आमचा मार्क्सबाबा......................................This is uncle Marx
जर्मनीत जलमला, पोताभर ग्रंथ लिवले......................Born in Germany, wrote a sackful of books.
आणि इंग्लंडच्या मातीला मिळाला.............................Back to the dust in England.
संन्याशाला काय बाबा..........................................To the holy man
सगळीकडची भूमी सारखीच....................................All land is the same.
तुझ्यासारखी त्यालाही चार कच्चीबच्ची होती.'..............He too had a few young 'uns like you'

माझ्या पहिल्या संपातच.....................................During my first strike
मार्क्स मला असा भेटला.................................... This is how I met Marx

पुढे; एका सभेत मी बोलत होतो,..............................Later, I was speaking at a rally
तर या मंदीचे कारण काय ? ..................................Why is there a slowdown ?
दारिद्र्याचे गोत्र काय ?......................................What is the origin of poverty ?
पुन्हा मार्क्स पुढे आला; मी सांगतो म्हणाला,.............Marx stepped forward; "I'll explain" he said
आणि घडाघडा बोलतच गेला.................................And kept on speaking.

परवा एका गेटसभेत भाषण ऐकत उभा होता. ..............The other day he stood at the factory gate
मी म्हणालो -............................................... I said --
'आता इतिहासाचे नायक आपणच आहोत,..................'We are the heroes of history
या पुढच्या सर्व चरित्रांचेही.'...............................And all the lives to come'
तेव्हा मोठ्याने टाळी त्यानेच वाजविली......................He clapped loudly
खळखळून हसत, पुढे येत;....................................Laughing openly, stepping forth
खांद्यावर हात ठेवीत म्हणाला,...............................Put his hand on my shoulder and said
'अरे, कविता-बिविता लिहीतोस की काय ?.................. 'So do you write poems or something ?
छान, छान....................................................Good, good.
मलासुध्दा गटे आवडायचा.'[.................................I, too, was fond of Goethe.'
-- 'Karl Marx' by Narayan Surve

ही सर्वस्वी सर्कस तुझीच आहे

पेटेल आयाळ, आवरतं घे
भाजेल शेपूट, संभाळून ने
चल रे माझ्या सिंहा, जरा नमतं घे

या जळत्या वर्तुळातून उडी मारून जा
आरपार
इकडून तिकडे
नि पुनः तिकडून इकडे

ही शून्याकार आग, ही जळती मोकळीक
रोजचीच आहे
ही सर्वस्वी सर्कस तुझीच आहे

भय इथले संपत नाही...

भय इथले संपत नही
मज तुझी आठवण येते
मी संध्याकाळी गातो
तू मला शिकविली गीते

ते झरे चंद्रसजणांचे
ती धरती भगवी माया
झाडांशी निजलो आपण
झाडांत पुन्हा उगावाया

तो बोल मंद हलकासा
आयुष्य स्पर्शुनि गेला
सीतेच्या वनवासातिल
जणु अंगी राघव शेला

स्तोत्रांत इन्द्रिये अवघी
गुणगुणती दु:ख कुणाचे
हे सरता संपत नाही
चांदणे तुझ्या स्मरणाचे

भय इथले संपत नाही....

उस पार न जाने क्या होगा

इस पार, प्रिये मधु है तुम हो, उस पार न जाने क्या होगा!

यह चाँद उदित होकर नभ में कुछ ताप मिटाता जीवन का,
लहरालहरा यह शाखाएँ कुछ शोक भुला देती मन का,
कल मुर्झानेवाली कलियाँ हँसकर कहती हैं मगन रहो,
बुलबुल तरु की फुनगी पर से संदेश सुनाती यौवन का,
तुम देकर मदिरा के प्याले मेरा मन बहला देती हो,
उस पार मुझे बहलाने का उपचार न जाने क्या होगा!
इस पार, प्रिये मधु है तुम हो, उस पार न जाने क्या होगा!

जग में रस की नदियाँ बहती, रसना दो बूंदें पाती है,
जीवन की झिलमिलसी झाँकी नयनों के आगे आती है,
स्वरतालमयी वीणा बजती, मिलती है बस झंकार मुझे,
मेरे सुमनों की गंध कहीं यह वायु उड़ा ले जाती है!
ऐसा सुनता, उस पार, प्रिये, ये साधन भी छिन जाएँगे,
तब मानव की चेतनता का आधार न जाने क्या होगा!
इस पार, प्रिये मधु है तुम हो, उस पार न जाने क्या होगा!

प्याला है पर पी पाएँगे, है ज्ञात नहीं इतना हमको,
इस पार नियति ने भेजा है, असमर्थबना कितना हमको,
कहने वाले, पर कहते है, हम कर्मों में स्वाधीन सदा,
करने वालों की परवशता है ज्ञात किसे, जितनी हमको?
कह तो सकते हैं, कहकर ही कुछ दिल हलका कर लेते हैं,
उस पार अभागे मानव का अधिकार न जाने क्या होगा!
इस पार, प्रिये मधु है तुम हो, उस पार न जाने क्या होगा!

कुछ भी न किया था जब उसका, उसने पथ में काँटे बोये,
वे भार दिए धर कंधों पर, जो रोरोकर हमने ढोए,
महलों के सपनों के भीतर जर्जर खँडहर का सत्य भरा!
उर में एसी हलचल भर दी, दो रात न हम सुख से सोए!
अब तो हम अपने जीवन भर उस क्रूरकठिन को कोस चुके,
उस पार नियति का मानव से व्यवहार न जाने क्या होगा!
इस पार, प्रिये मधु है तुम हो, उस पार न जाने क्या होगा!

संसृति के जीवन में, सुभगे! ऐसी भी घड़ियाँ आऐंगी,
जब दिनकर की तमहर किरणे तम के अन्दर छिप जाएँगी,
जब निज प्रियतम का शव रजनी तम की चादर से ढक देगी,
तब रविशशिपोषित यह पृथिवी कितने दिन खैर मनाएगी!
जब इस लंबेचौड़े जग का अस्तित्व न रहने पाएगा,
तब तेरा मेरा नन्हासा संसार न जाने क्या होगा!
इस पार, प्रिये मधु है तुम हो, उस पार न जाने क्या होगा!

ऐसा चिर पतझड़ आएगा, कोयल न कुहुक फिर पाएगी,
बुलबुल न अंधेरे में गागा जीवन की ज्योति जगाएगी,
अगणित मृदुनव पल्लव के स्वर 'भरभर' न सुने जाएँगे,
अलिअवली कलिदल पर गुंजन करने के हेतु न आएगी,
जब इतनी रसमय ध्वनियों का अवसान, प्रिय हो जाएगा,
तब शुष्क हमारे कंठों का उद्गार न जाने क्या होगा!
इस पार, प्रिये मधु है तुम हो, उस पार न जाने क्या होगा!

सुन काल प्रबल का गुरु गर्जन निर्झरिणी भूलेगी नर्तन,
निर्झर भूलेगा निज 'टलमल', सरिता अपना 'कलकल' गायन,
वह गायकनायक सिन्धु कहीं, चुप हो छिप जाना चाहेगा!
मुँह खोल खड़े रह जाएँगे गंधर्व, अप्सरा, किन्नरगण!
संगीत सजीव हुआ जिनमें, जब मौन वही हो जाएँगे,
तब, प्राण, तुम्हारी तंत्री का, जड़ तार न जाने क्या होगा!
इस पार, प्रिये मधु है तुम हो, उस पार न जाने क्या होगा!

उतरे इन आखों के आगे जो हार चमेली ने पहने,
वह छीन रहा देखो माली, सुकुमार लताओं के गहने,
दो दिन में खींची जाएगी ऊषा की साड़ी सिन्दूरी
पट इन्द्रधनुष का सतरंगा पाएगा कितने दिन रहने!
जब मूर्तिमती सत्ताओं की शोभाशुषमा लुट जाएगी,
तब कवि के कल्पित स्वप्नों का श्रृंगार न जाने क्या होगा!
इस पार, प्रिये मधु है तुम हो, उस पार न जाने क्या होगा!

दृग देख जहाँ तक पाते हैं, तम का सागर लहराता है,
फिर भी उस पार खड़ा कोई हम सब को खींच बुलाता है!
मैं आज चला तुम आओगी, कल, परसों, सब संगीसाथी,
दुनिया रोतीधोती रहती, जिसको जाना है, जाता है।
मेरा तो होता मन डगडग मग, तट पर ही के हलकोरों से!
जब मैं एकाकी पहुँचूँगा, मँझधार न जाने क्या होगा!
इस पार, प्रिये मधु है तुम हो, उस पार न जाने क्या होगा

a poem by grace

'फुलताना जे अडखळते; ते फूलच असते सडले'
चल. तुझी-माझी भातुकलीची सर्वव्यापी अवस्थांतरे गुंडाळून ठेवू या. आता हे जे इवलेसे घर कोसळलेले आहे ना त्याचा प्रश्न हाती घेऊ या.

गेलें उकरून घर,
नाही भिंतींना ओलावा;
भर ओंजळीं चांदणें,
करूं पाचूंचा गिलावा.
आण लिंबोणी सावल्या,
नाहीं आढ्याला छप्पर;
वळचणीच्या धारांना
लावूं चंद्राची झाल्लर.
पाय ओढत्या वाळूची
आण तेव्हांची टोपली;
कधी खेळेल अंगणीं
तुझी-माझीच सावली?
गेलें उकरून घर
जाऊं धुक्यांत माघारा,
कधीं पुरून ठेवल्या
आणूं सोन्याच्या मोहरा.

स्रग्धरे!..

मला माझाही दुरून सुगंध यावा अशी तू...

~ ग्रेस